मेरो सम्झनाका पलहरुमा "पौरखी छन्त्याल"

बिबिध कारणले बिदेशीनु परे पनि आफु जन्मिएको ठाउँ भुल्ने कुरा हुँदै हुँदैन। हरेक पलहरु ताजा छन। कर्सुङ मात्रै कहाँ हो र ? थाङ्नाको फुटबल खेल्दा खुट्टाको नङ्हरु गनी गनी उप्किएका । भाले जुधाइ खेल्दा भुइमा पछारिएर कुहिनाका छाला खुइलिदा रुदै घर पुगेका । काँक्रो चोरेर खादा सिस्नु र पानीको सजाय पाएका । नदीमा पौडी खेलेपछी पाहा झै ढुङ्गामा सुतेका, दाउरा घास गर्न जाँदा खुङ्खानिको साथीलाई भा.... लै भन्दै रुख चढेर चिच्चाएको । भारिले जितेर गुल्तिदै तीन बल्द्याङ खाएको, पात बजाउदै जङल र पर्म गएको । क्लासमा चक चक गरेर कानको जाली बन्द हुने गरी थप्पड खाएको । साँच्ची कति सताइयो होला है बाउआमा र छरछिमेकीहरुलाई ? अहो! न त्यो जिन्दगी कति रमाइलो सम्झदा फेरी त्यही बालक हुन पाए...


फेसबुकमा खुङखानीको तस्वीर भेटाउदा मेरो मनमा पुराना पलहरु छाँयाले झै पछ्याइ रहेका छन् । त्यो खहरे पैरो बाबै!
बर्षा याम लाग्यो कि गाउँको उठिबास । मुटु नै कमाउने चत्याङ, भल, बाढी , हिलो र सर्पको तोकाइको डर। रोधी जाँदा सिस्नुको घारीमा गुल्तिने हो कि भन्ने चिन्ता। भुस्याहा कुकुरहरुले बिताउलान् कि? भन्ने बिगबिगी । । दियालो र चोयाको सुकेका भाङ जोर् जाम्को चिन्ता । देउरालीमा फूलपाती चढाउदै टाउको नदुखाइदेउ, राम्रा राम्रा सोल्तिनी सँग भेट गराइदेउ भनी गरेको प्रथाना । उकाली कात्दा यसै त धुम्धाम त्यसै माथि पानी पर्दा घुम्ले पानी बोकेर थप् भार बोकाएको सास्ती । आबुइ नि आङ नै सिरिङ्ग हुने गरी त्यो सिंगाने खर जुकाले गरेको आक्रमण ।


जब बर्षा यामले बिदा दिन्छ । फेरी अर्को रौनक । गाई, भैंसी र भेडाबाख्राका गोठ सार्नेको रन्को । मकै, आलु भित्र्याउनेको चतारो । गोरु जुधाईको रमिता अनि सँगै आउन लागेको दसैं तिहारको स्वागतको लागि घर लिपपोत । कमेरो र रातो माटोको खोजाइ । लाहुरे दाई हरुको पर्खाइ। जमरा र खसिको मासुको सरजाम । उही गुनिलो रुख खर्सुङ सँगै लाएको पिरती । पिङ बनाउन खर्सुङ घारिमा रात भरिको जंगल बास। कति रमाइलो खुशीका पलहरु ... संझनाको एेनामा ताजै छन । अहा! मेरो जिन्दगी ।


जिन्दगीले आज कोल्टो फेरेको छ..... पराइको देशमा खुन र पसिना बगाउनु, बिदेशी भनेर हेपिनु । रात र दिन नभनी अहोरात्र अर्कैको सेवामा खटिदा पनि जस नपाउनु । कहिलेकाँही थुक्क जिन्दगी भनी भन्न मन लाग्छ। देशले हामी आदिबासी जनतालाई चिन्ने कोशीसै गरेन । हाम्रो छन्त्याल जातिको अनौठो क्षमतालाई चिनेन या बित्यास पार्ने भए अब भनेर डराएका टाठाबाठा शासकले दबाउने निती लिए। कुनै बैज्ञानीक प्रबिधी बिना माटो सुघेको भरमा तामा खानी पत्ता लगाउन सक्ने । घन र छिनाको भरमा सिङो पहाड खोप्न सक्ने हाम्रो छन्त्याल पुर्खालाई देशले माया सम्मान गर्नुको सत्ता कुहिरोको काग बनायो। हाम्रो पुर्खालाई दबाउन भन्दा हौसला दिएर देशले छन्त्यालको पौरख चिनेको भए शायद हाम्रो देशमा पहाड भित्र नै रेल कुदेका हुन्थे अहिले । तर, अब यो कल्पना मात्रै सिमित हुन पुगेको छ । हामी छन्त्याल हरु आफ्नो हराएको कुहिरो भित्र कागलाई खोजी गर्न बाध्य छौ। तपाईं हामी जहाँ जस्तो सुकै अवस्था मा भए पनि हाम्रो पुर्खाको पौरखलाई सम्मान गर्न सिकौ। सम्पूर्ण छन्त्याल एक हुन हातेमालो गरौ। हामीले कोशीस गरेनौ भने हाम्रो परिचय खर्सुङको रुख सँगै बित्ने पक्का छ। जानेको, बुझेको कुरा बाड्न कन्जुस नगरौ । सबै कृयाशिल हुने कोशीस गरौ । जस्ले जहाँ जति सकिन्छ (आर्थिक, मानसिक तथा भौतिक) सहयोग गरौ । पाकाहरु भन्ने गर्छन् - एकले थुकी सुकी हजारले नदी।(फोटो स्रोत: फेसबुक)

सम्झनाको तरेलीमा जन्मथलो र प्रमेथियस

आफ्नै र आँफैको आँगन। च्याँ च्याँ गर्दै यही धुलोमा झरियो। बामे सर्दै यही ठाउँको माटोमा बल्ड्याङ खाइयो। सिंगान झार्दै
भाडाकुटी खेलियो यही ठाउँमा। बेहुला बेहुली हुँदै जन्ती त कति पटक गैइयो गैइयो । सिंगान पुछेर भोटो र कछाडमा माम्री पार्न सिके पछी काठको ह्यांमानको पाटि बोकेर ढुङे खरी धस्दै लागियो कपुरी क गर्न यही ठाउको पाठशालामा । आफु र आफु जत्रै फिस्तेहरु देखे पछी यती मन फुरुङ त भएको होइन त्यो कपुरी क गर्ने ठाउमा। तुना बाँध्न मिल्ने दौरा फन्नाउदै थाङ्नाको फूटबल खेलमा गनी नसक्नु पटक खुट्टाको नंङ सत्यानास पारीयो त्यही बुङबुङे धुलोमा। साहू बुढाको अमिलो चोरी गर्दा सिस्नुको झ्याङमा गुल्टेको बाबै क्या नमिठो पिरो त भएको थिएन।

अहो एउटा हिसाब मिलाउन नसकेर टेके सरको यती त मार खाएको होइन बाबै अहिले पनि आङै जिरिङ्ग हुन्छ। फलानो माने धिस्कानो भन्न नजानेर गङ्गे सरले सिस्नु पनि र लौराले पुरै हात भरी निलडाम हुने गरी हानेको सम्झिदा अहिले पनि किबोर्ड बाट हात फुत्त तानिएछ। अक्षर गोलो बनाएर लेख्न नसकेर छबिलाल हेड्सरले बुढी औंला र चोर औंलालाई जोडेर ओखर थिचे झै थिचिदिएको त झन अहिले जस्तो नै लाग्छ। सामाजिक शिक्षा पढाउदा त्यो नरे मोराले क्लासको अर्को लाई कागजको मत्याङ्रा बनाएर थोकेछ अनि यल्ले हो सर भनेर सुराकी लगाइदिदा लोके सरले १५० पटक उठबसको सजाय फर्मान, म जाबो निम्छरो त्यही कक्षामा नै भुटुक्कै । २ दिन सम्म हिंड्न पनि नहुने कैची खुट्टामा।

तर एक जना यती मेहनती र मायालु गुरु पनि थिए मेरा त्यही ठाउको पाठशालामा । म फिस्ते दिनहु काठको पाटिमा अङ्गारको कालोले चम्काउदै र भोटो हल्लाउदै जाने उनी १० बजे देखी ४ बजे सम्म त्यही चम चम गर्ने पाटिमा कपुरी क र एक दुई लेख्दै भन्न सिकाउने। जति पटक मेटे पनि लेखिदिने उही खरी ढुङ्गाले। न उन्लाई झ्याउ लाग्ने न रिसाएर सातो जाने गरी सजाय दिने। जस्ले जे नाम र उपनामले बोलए पनि केही नभन्ने। बस आफ्नो इमान्दारिताको कदर होस् या नहोस् तर उनको लागि सबै फिस्ते बराबरी, सबै फिस्ते समान। थिए उनी पद र नोकरीको हिसाबले पियन तर मेरो लागि अब्बल दर्जाको गुरु। त्यही फिस्तेहरु आज संसारभरिका झिलीमिली हेर्दैछन्, पौरख गरेर खान सिकेका छन। तर उनी भने अझै पनि उही पद र उस्तै गरी कपुरी क सिकाउदैछ त्यही ठाउँ र त्यही पाठशालामा । न ढांट्न जानेका छन न झुठ बोल्न। न उनी अरुको मन दुखाउछन् न लप्पनछपन जानेका छन् । गाह्रो सारो पर्दा लौन भने कम्जोर ज्यान नै भए पनि होइन भनेर तार्न जान्दैनन् । सबैका प्रिय, सबैका पिउन (पियन )काका : खिम ब. छन्त्याल र मेरो मनका प्रेमथिएस। प्रबासमा जब जन्मभूमिको याद झन ताजा हुन्छ मनका हरफहरु यसै त्यसै बरालिन्छन। शायद त्यो धुलोले मलाई कहिले फर्किएला भनेर बाटो हेरी बसेको होला। पाखो र पहराले सुसेली हाल्दै बोलाउदो हो। बसन्तको पालुवाले गुरासको फूल सँगै स्वागतमा पर्खिएको होला। कठै म प्रबासी भने ..... । जे जस्तो र जहाँ भए पनि त्यो धुलो माटो त्यो बनपाखा र मेरो प्रमेथियस लाई मुटुभित्रै राखेको छु त्यही दिनको भेट र पर्खाइमा ।(फोटो स्रोत: फेसबुक)