“लौ गुरु बेलायत जाम । हाम्रो छन्त्याल जातिको पर्व छार-म्हेङ मनाउन । खाने, बस्ने र आते जाते भाडापनि साथीहरुलेनै व्यवस्था गर्छन् । घुम्नुनी हुन्छ । हैन गुरु जसरीपनि मिलाम” बेल्जियम निवासी मित्र शेरबहादुर छन्त्यालले धेरै पटक हुटहुटी लगाए । अलिकति आफ्नो समुदायको पर्वबारे कलको निब घुमाउला भन्ने आशय त हुँदो हो नै । तर बढि छन्त्याल संस्क्रिति देखाउने मन र ठट्टिँदै बिताम्ला म सित भन्ने भावना हुँदो हो उनको ।
अर्को वर्ष जाने वचन दिएर बल्ल बल्ल चित्त बुझाएँ उनको । तर यो जाति बारे जे जति सुनेँ नेपालमा भन्दा यहीँ आएर बढि सुनेँ । माध्यम उनै छन्त्याल हुन् । नगएपनि मनमा कता कता बिझिरह्यो । अनि त्यो छार म्याङ मनाएपछिका केही दिन मैले खुब नियालेँ तस्विरहरू । कम्ती चुकचुकाइन म । नेपालको अति अल्पसंख्यक जनसंख्या भएको जाति यो । यति सुन्दर पर्व रहेछ । यसलाई व्यापक प्रचार प्रसार गर्नुपर्ने भन्ने लागिरह्यो ।
पछि उनले सुनाए- गुरु नेपालमा बरु कति जातिले आफ्नो संगठन खोलेका छैनन् तर बेल्जियममा त सबै जातिको छ । नामै नसुनिएको जातिकोपनि छ संघ संस्था । भोज भतेरमात्रै खानेदेखि देशकालागि चिन्तन मनन् र यस्तो दुइ चार पैसो लोभ नगरि सहयोग गर्नेपनि । थाह भयो- तिन दर्जन जति त बेल्जियममा मात्रै रहेछन् यस्ता दर्ता गरेका जातीय संघ संस्था । यस्ता संस्था बेल्जियम, बेलायत, पोर्चुगल, जर्मनीलगायत धेरै देशमा प्रशस्तै छन् । शेर्पा, थारू, मगर, गुरुङ, नेवार जातिका आआफ्नै । जिल्ला पिच्छेका उत्ति खुलेका छन् । नेपालीको संख्या जहाँ बढि छ त्यहाँ यस्ता जातीय संघ संस्थापनि बढि खुल्नु स्वाभाविक छ । पछिल्लो समयमा फ्रान्समा पहिलो पटक जातीय संगठन खुलेको छ- तमु समाज ।
फ्रान्समा तमु समाज खुल्नासाथ कतिपय रमाएका छन् । नेपाली नेपाली फुटाउन, जातीय सोचको बीउ रोप्न, भएका संघ संस्थालाई कमजोर बनाउन र केही तमुलाई नेतागिरी गर्न भनेर बुझ्नेपनि छन् कतिपय । केहीले त मलाई सिधै मेल लेखेर तमु समाज गठनको समाचार लेखेकोमा विरोधसम्म गरेका छन् । तरपनि घोत्लिनु पर्छ- विदेशमा यस्ता जातीय संघ संस्थाको कति उपयोगिता छ ? के यस्ता संघ संस्था खोलिनु आफैँमा अति आवश्यक हो ? के हुन सक्छन् यस्ता फाइदा र बेफाइदा ?
यस्ता जातीय संगठन खोलिनु आफैँमा राम्रो र नराम्रो दुबै होइन कि ! त्यो किनभने हामी खसहरूलाई हाम्रा दशैं तिहारलगायतका पर्व मनाउँदा खुशि लाग्छ । त्यसरी मनाउन नपाउँदा मन रुन्छ । आफ्नो भाषामा बोल्न नपाउँदाको पीडा जति हुन्छ, अन्य जातिकापनि हुन्छ नै । बरु यस्ता समाज गठन भए ती एकै ठाउँ भेला हुन्छन् । आफ्नो देशको एउटा जाति विशेषको धर्म, संस्क्रिति, र संस्कारको प्रचारप्रसार हुन्छ । त्यसो गर्दा अन्य जातिले, अरूले संगठित गर्न नसकेकालाईपनि संगठित गर्छन् । विदेशमा अन्य जातिका मानिसलाईपनि उनीहरूको संस्क्रितिबारे बुझ्न सजिलो हुन्छ ।
एकले थुकी सुकी, सयले थुकी नदी भन्छन् । ती संगठित भए भने सामूहिक चिन्तन गर्छन् । विदेशमा प्रचार प्रसार गर्छन् । विदेशी संस्क्रितिमा रमाउनुपर्ने बाध्यतालाई थोरै भएपनि न्यून पार्छ । आफ्ना केटाकेटीहरूलाई आफ्नै संस्क्रितिको पहिचान गराउँछन् । आफ्नो देशको संस्क्रिति र संस्कारमा विदेशमा जन्मे हुर्केका हाम्रा वालवालिकहरुलाई जति अभ्यस्त बनाउन सक्यो ती भविष्यमा उतिनै नेपालप्रति निकट बन्छन् । त्यसो हुनु भनेको अरू कुनै जाति विशेषलाई घाटापर्ने होइन । जुनसुकै जाति भएपनि आखिर ती नेपाली न हुन् सर्वप्रथम त । त्यसले समग्रमा नेपालकै प्रचार प्रसार गर्छ । नेपालकै हित गर्छ । उनीहरू जति बढि संगठित हुन्छन् उति अन्य कार्यक्रममा सहभागिता बढ्छ ।
आखिर गुलाफको फूल जतिसुकै सुन्दर भएपनि गुलाफ नै गुलाफको बगैँचा भन्दा सय थरी फूल मिसिएको फूलवारीलेनै बढि शोभा दिन्छ । तर त्यो फूलबारीमा फूल लगाइसकेपछि सबैलाई समान रूपमा मलजल र गोडमेल गर्ने, एउटा फूलको झ्याँगले अर्कोलाई असर पार्न नदिने काम त फूलवारि बनाउनेको न हो ।
कार्यक्रम त सबै संघ संस्था मिलेर, छलफल र बहस गरेर संयुक्त रूपमापनि त मनाउन सकिन्छ । तमुहरूलाई आफ्नो ल्होसार आफ्नै संस्क्रिति अनुसार मनाउन नपाउँदा, हामी खसहरूलाई दशैं तिहार मनाउन नपाइ हेरेर बस्नु पर्दा, छन्त्यालहरुले छार म्याङ मनाउन नपाउँदा जति पीडा हुन्छ त्यत्तिनै पीडा हुन्छ थारू जातिले आफ्नो माघी मनाउन नपाउँदा । मन सफा राख्ने, आत्मा खुल्ला र सहयोगी बनाए तमुको ल्होसारमा बाहुन र क्षेत्री, नेवार र थारू गएर जसरी नाचगान गर्न हुन्छ तिहारमा तमु र थारूको माघिमा उनीहरू सँगै मिलेर हाँस खेल गर्नपनि कुनै चीजले रोक्दैन । त्यसैले स्वच्छ मनले आफ्नो जातिकोमात्रै होइन सबैको भलो गरौं, मिलेर रमाऊँ, साथ लागेरै केही गरौं भने भावना राख्ने हो यस्ता जातीय संगठनले घाटा गर्दैनन् । हित नै हित हुन्छ ।
तर हामी फलानो जात भनेको हामी नै हौं । हामी आफ्नो पाराले मनाउँछौं अरूले जे गरुन् । हाम्रो संख्या धेरै छ अरू थोरै हुनेले जे सुकै गरुन् । हामी फलानो जातिकोमा अरूलाई किन बोलाउने ? बाहुन क्षेत्री खराब हुन्छन् । नेवार छट्टू हुन्छन् । मतवालीहरू भेडा हुन्छन् भन्ने सीमित जातियतावादीका कुरामा लागेर त्यसै गर्ने हो भने त्यसले पक्कै बिग्रह ल्याउँछ । भएको सद्भाव तोडिन्छ । आफू आफूमै मन मुटाव बढ्छ । एकलकाँटे बनाउँछ । हामी नेपाली होइन जाति विशेष भएर बस्न बाध्य हुन्छौं । विदेशमा संघर्ष गर्नुपर्नाका कठिनाईहरुमाथि झन् वैमनस्यता झ्यांगिन्छ । हाम्रा वालवालिकालेपनि त्यहि सिक्छन् ।
नेपालमा आफ्नो सीमित राजनीतिक, आर्थिक र व्यक्तिगत स्वार्थ पुरा गर्न नेता र हाम्रा राजनीतिक दलहरूले जातीय विग्रहको आगो झोसिदिएका छन् । त्यसरी हरेक जातिलाई फुटाउँदा उनीहरूलाई राज गर्न सजिलो हुन्छ । त्यो संस्क्रिति नभित्रियोस् भन्नेमा जातीय संघ संस्था खोल्ने मित्रहरूले ध्यान दिनैपर्छ । त्यसरी उक्स्याउनेहरु यहीँपनि छँदै छैनन् भन्ने छैन । हुन सक्छन् । त्यसलाई नियन्त्रण र हतोत्साहित गर्ने काम बुझक्किहरुको हो । कुनैपनि जाति विशेष मूर्ख, छट्टू, भेडा र खराब हुन्छन् भन्ने होइन । सबै जातिमा असल र खराब मानिसहरू हुन्छन् । मात्रा फरक त होला नै । त्यसैले जाति विशेषलाई हेरेर होइन कि व्यक्ति विशेषका असल र खराब पक्ष हेरेर संस्था हाँके बिग्रह ल्याउँदैन ।
पेरिसमा पहिलो जातीय संगठन खुलेको छ तमु समाज । तपाइहरूसित दुई विकल्प छन् । एउटा असल भएर, सबैलाई संगठित गरेर, अझ बढि मेलमिलाप देखाएर भविष्यमा अन्य जातीय संगठन खुल्न चाहनेहरुलाई असल बाटो देखाउने । अन्य देशकलाइपनि ‘तमु समाज होस् त पेरिसको जस्तो’ भनेर उदाहरणीय र सिको गर्न लायकको बनाउने ।
अर्को, माथि भनिए झैँ तमुहरू मात्रै आफ्नै पाराले हिँड्ने, अरु जातिकालाइपनि ‘उनीहरूले आफ्नै जातीको संस्था खोलेर फुटाउन खोज्छन्, हामी गुरुङ के कम, हामी सबैभन्दा असल, अरु जातिकालाई हामीले किन पुछ्ने’ भनेर जाति पिच्छे फुट ल्याउने । दश जना भएपनि आआफ्नै जातीय संघ संस्था खोल्ने । आफू आफूमै सीमित रहने । नेपालमा नेताहरूले जाति जातिबिच फुटाएको बीउ यहाँ ल्याएर छर्ने । गुरुङ साथीहरू यो त मेरो स्वच्छ मनले दिएको सुझाव हो, अन्यथा नलिनु होला । भत्काउने की सपार्ने तपाईहरुकै हातमा छ है !!
- ददी सापकोटा, फ्रान्स